Nova neolitska otkrića s jednog od najvažnijih lokaliteta svijeta
U srcu plodne Harranske ravnice, na jugoistoku Turske, smještena je čitava mreža drevnih nalazišta koja mijenjaju naše razumijevanje najranijih ljudskih zajednica. Projekat Taş Tepeler koji obuhvata 12 neolitskih lokaliteta na području Şanlıurfe, obilježava svoju petu godišnjicu predstavljanjem 30 izvanrednih, novootkrivenih artefakata. Ovi dojmljivi nalazi pružaju dosad neviđen uvid u život star više od 12.000 godina.
Među najzanimljivijim nalazima predstavljenim na ovogodišnjem obilježavanju godišnjice u Posjetiteljskom centru Karahantepe izdvaja se ljudska skulptura iz Sayburça koja prikazuje preminulu osobu sa zašivenim ustima, potresan prikaz drevnih pogrebnih običaja i simboličkih vjerovanja. Arheolozi su iz lokaliteta Göbeklitepe, koji se nalazi na UNESCO-voj Listi svjetske baštine, predstavili i figuru čovjeka ugrađenu u zid kao zavjetnu ponudu, što svjedoči o izuzetno razvijenom estetskom izrazu neolitskih kipara.
Sefertepe je dao i vlastita otkića: par reljefa ljudskih lica izrađenih kombinacijom visokog i niskog reljefa, čiji se prepoznatljivi stilski izrazi jasno razlikuju od reljefa pronađenih na drugim lokalitetima Taş Tepeler. Možda najzanimljiviji među njima je dvostrano lice isklesano na perli od crnog serpentinita, izvanredan primjer vrhunskog neolitskog zanatstva.
Regija koja mijenja sve naše pretpostavke o prošlosti
„Ova naselja proširila su granice našeg razumijevanja svjetske historije“,
izjavio je Mehmet Nuri Ersoy, ministar kulture i turizma Republike Turske, na obilježavanju godišnjice projekta. A dokazi govore sami za sebe: prije 12 milenija Anatolija je bila dom gusto naseljenih zajednica različitih dimenzija, što otkriva iznenađujuće visok stepen društvene organizacije za tako rani period.
Ministar Ersoy ističe viziju Taş Tepelera kao „svjetske neolitske prijestolnice“ — smjelu tvrdnju koju podržava neprekidan niz otkrića koja dovode u pitanje ustaljene narative o prelasku čovječanstva iz nomadskog lovačko-sakupljačkog života u stalno naseljene zajednice. Ova prastara naselja stvaraju svojevrsnu mapu ljudskih postignuća koja zahtijeva novo tumačenje neolitskog doba, perioda koji i dalje ostaje obavijen brojnim nepoznanicama.
Globalna inicijativa za očuvanje naslijeđa
Projekat Taş Tepeler prevazilazi klasični okvir arheoloških iskopavanja. Riječ je o velikom međunarodnom poduhvatu koji povezuje 36 akademskih institucija, 15 turskih i 21 međunarodnu, te 219 istraživača koji istovremeno rade na svih 12 lokaliteta. Zahvaljujući ovoj izvanrednoj koordinaciji, moguće je dublje razumjeti kako su prastara naselja bila međusobno povezana.
Napori na očuvanju prate razmjere otkrića. U okviru projekta Ministarstva kulture i turizma „Naslijeđe za budućnost“ završeni su restauratorski radovi na Lavovskoj strukturi i Strukturi C u Göbeklitepeu, dok se Struktura AD u Karahantepeu te stambena zgrada u Sayburçu trenutno nalaze u procesu obnove.
Razvoj infrastrukture jednako je ambiciozan. Novi posjetiteljski centar u Göbeklitepeu i istraživački centar s iskopnim objektom u Karahantepeu ulaze u završnu fazu izgradnje. Istraživački centar bit će potpuno opremljen za provođenje svih arheometrijskih studija u okviru projekta Taş Tepeler, čime će se omogućiti centralizirana i sveobuhvatna naučna obrada ovih revolucionarnih otkrića.
Kako projekat ulazi u šestu godinu, svaki pažljivo iskopani artefakt i svaka precizno dokumentirana struktura nastavljaju rasvjetljavati sofisticirana društva koja su cvjetala na ovom području hiljadama godina prije piramida, Stonehengea i pojave pisanih zapisa. Iskopine Taş Tepeler svjedoče o ljudskoj domišljatosti u njenim najranijim fazama i podsjećaju nas da je priča o civilizaciji mnogo starija, složenija i izvanrednija nego što smo ikada mogli zamisliti.
Drevna otkrića Taş Tepelera predstavljena globalnoj publici
Turska aktivno promoviše regiju Taş Tepeler i njena izvanredna otkrića međunarodnoj publici kroz niz izložbi.
Izložba „Göbeklitepe: Enigma svetog mjesta“ bila je otvorena šest mjeseci u Koloseumu u Rimu, od oktobra 2024. do marta 2025. godine, i privukla je rekordnih šest miliona posjetilaca.
Turska će od februara do jula 2026. u James-Simon galeriji u Berlinu otvoriti izložbu „Izgrađena zajednica: Göbeklitepe, Taş Tepeler i život prije 12.000 godina“.
Također se vode razgovori s relevantnim institucijama o organizovanju izložbi na temu Göbeklitepe/Taş Tepeler u Guildhall Art Gallery u Londonu 2026. godine i u Tokijskom nacionalnom muzeju u Japanu 2027. godine.
***
Foto: PR/Ured za kulturu i turizam Ambasade Republike Turske u BiH
